عوامل موثر در حفظ قرآن کریم
1 - نماز حفظ قرآن
حفظ کتاب خداوند, توفیقى است که جز به یارى آن حضرت رفیق راه انسان نمى شود .
بدین سبب , نـمـاز, دعـاو تـوسـل را ازضـروت هـاى مـسـیـر حـفـظ شمرده اند .
مرحوم
طبرسى در مـکـارم الاخـلاق به دو نوع نماز حفظ اشاره کرده است : یکى نماز
تقویت هوش و حافظه و دیگرى نـمـاز حـفـظ قـرآن . دربـاره ى نماز حفظ قرآن
مى گوید: شب یا روز جمعه چهار رکعت نماز مى گزارى , در رکعت اول سوره ى
حمد و یس , در رکعت دوم حمد و حم دخان , در رکعت سوم حمد و حـم سجده و در
رکعت چهارم حمد و تبارک الملک .
بعداز پایان نماز, نخست خداوند را ستایش
مـى کـنـى . سـپـس بـر پـیـامـبـر وخـانـدانـش درود مى فرستى و براى
مؤمنان صد بار آمرزش مى طلبى .
آن گاه مى گویى : [الـلـهـم ازجـرنـى
بـتـرک مـعـاصـیـک ابـدا ما ابقیتنى وارحمنى من ان اتکلف طلب مالا یعنینى
وارزقـنـى حـسـن الـنـظـر فیما یرضیک عنى اللهم بدیع السموات و الارض
ذاالجلال و الاکرام و الـعـزة الـلـتـى لاتـرام . یـااللّه , یـارحمن
,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تلزم قلبى حفظ کتابک الـقـرآن الـمنزل على
رسولک و ترزقنى ان اتلوه على النحو الذى یرضیک عنى . اللهم بدیع السموات
والارض , ذاالجلال والاکرام والعزالذى لا یرام . یااللّه ,یارحمن,اساءلک
بجلالک و بنور وجهک ان تنور بـکـتـابک بصرى و تطلق به لسانى و تفرج به قلبى
و تشرح به صدرى وتستعمل به بدنى و تقوینى عـلـى ذلـک و تـعـیـننى علیه ,
فانه لایعین على الخیر غیرک و لایوفق له الا انت . لا حول و لا قوة باللّه
العلى العظیم [.
2 - ایجاد آمادگى معنوى
وضـو
گرفتن , قصد قربت و رو به قبله نشستن , علاوه بر این که خود عبادت است ,در
روان حافظ تاثیر مى نهد واو را از آرامش سرشارمى سازد .
3 - بهره گیرى از سحرگاهان
چـنـان کـه نـوجـوانى و جوانى بهترین فصل حفظ مطالب است ,هنگام صبح و نشاط اول روز نیز بـرترین وقت حفظ به شمار مى آید .
دراین زمان , مغز انسان آماده تر است و بدن و طبیعت هر دو از آرامـش خاص برخوردارند .
افزون بر این , در سحرگاه برکات فراوان نهفته است .
وقتى
امام محمد بـاقـر(ع ) به فرمان هشام بن عبد الملک ازمدینه سوى شام سفر مى
کرد, گروهى از مسیحیان را دید که درون غارى گام مى نهادند , حضرت پرسید:
در چنین روزى عید گرفته اند؟ گـفتند: خیر, به سوى یکى از دانشمندان خود مى
روند .
آن هاهرسال یک بار در چنین روزى او را ازکوه خارج مى کنندو آنچه
مى خواهند از وى مى پرسند . امام فرمود: آیا دانشى دارد؟ گـفـتـنـد: آرى ,
از داناترین مردم است .
آن گاه حضرت چهره ى خودرا پوشاند و با یارانش
همراه مسیحیان سمت آن دانشمند نابینا وکهنسال حرکت کرد, مرد کهنسال به یارى
حس نیرومندش , سمت امام اشاره کرد و گفت : مرد, از ما هستى یااز امت محمد؟
امام فرمود: از امت محمد(ص (.
پیر پرسید: براى پرسیدن آمدى یا پرسیده
شدن ؟ امام فرمود: بپرس . مرد کهنسال بسیار پرسید . وپاسخ شنید . آن گاه
گفت : بنده ى خدا, کدام ساعت نه بخشى از شب است نه بخشى از روز, واگر ازهیچ
کدام نیست ,چیست ؟ امـام بـاقـر(ع ) فـرمـود : فاصله ى طلوع فجر تا طلوع
آفتاب نه جزءشب است نه جزء روز .
زمانى از زمـان هاى بهشت است که در آن بیماران درمان مى یابند و روزى بندگان خدا تقسیم مى شود, و ساعت رحمت و خیرو برکت است .
از
این داستان در مى یابیم این زمان زمانى معنوى است و شایسته است حفظ قرآن
در چنین وقتى تحقق یابد . خداوند مى فرماید: [ان قرآن الفجر کان مشهودا [
نماز صبح مورد مشاهده است . مـراد از[قـرآن الـفـجـر] نماز صبح است .
بر
اساس روایات شیعه وسنى , در میان نمازهاى روزانه نماز صبح مورد مشاهده ى
فرشتگان شب و روز قرار مى گیرد, زیرا در آغاز صبح فرشتگان شـب جـاى خـودرا
به فرشتگان روزمى سپارند و دراین تعویض جایگاه , نماز مردمان رادیده , برآن
گواهى مى دهند .
براى بیدار شدن به هنگام طلوع فجر, توجه به نکات
زیر سودمندمى نماید: الف ( خفتن در اوایل شب ب ) شب هنگام غذاى اندک خوردن ج
) خواندن آیه ى آخر سوره ى کهف
4 - انتخاب
مکان
مناسب اگـر مـکان مطالعه پرسروصدا, بسیار سرد یا بسیار گرم و نامناسب
باشد, انسان دچار تشتت فکر مى شود . این نکته در [حفظ قرآن ] ازحساسیت ویژه
برخورداراست , زیرا حفظ قرآن به تمرکز شدید فکرنیاز دارد . البته پس از به
خاطر سپردن آیات , تکرار آن به این اندازه تمرکز نیازمند نیست و مى تواند
در مکان هاى شلوغ نیز تحقق یابد .
5 تمرکز فکر
هـنـگـام
به خاطر سپردن قرآن , تمرکز فکر بسیار ضرورت دارد . پس باید عوامل عدم
تمرکز فکر و حـواس پرتى را شناسایى کرد و در رفع آن ها کوشید .
این
عوامل , در اشخاص مختلف متفاوت است ومى توان آن ها را به دو نوع تقسیم کرد:
الف ) درونى ب ) بیرونى عـوامـل [درونـى ] بـه معناى اسبابى است که در
درون انسان جاى دارد, مانند اندوه و اضطراب و نگرانى . کسى که در دام این
عوامل گرفتار آمد, باید حفظ قرآن راکنار نهد و نخست در نابودى این عـوامل
بکوشد .
مراد از عوامل [بیرونى ], عوامل محیطى است , مانندسروصدا و صحنه هاى مشغول کننده .
این امور از بازدهى حفظمى کاهد و چه بسا موجب دلسردى و نومیدى انسان مى گردد .
6 - انتخاب نوع قرآن
یـکـى از نـکـات بـسیار مهم و مؤثر در حفظ قرآن , مسئله ى انتخاب قرآن است .
باید از آغاز تا پایان حفظ, حتى براى مرور, از یک قرآن استفاده کرد .
استفاده
از قرآن هاى مختلف ذهن را دچار مشکل مى کندوتصویر آیات و صفحات را به هم
مى ریزد . بهتر است , با توجه به مکان و زمان حفظ ومرور, از قطع هاى
گوناگون یک قرآن استفاده شود,براى مثال در خانه و محل کار از قطع بزرگ و در
غیر ایـن مـوارد ازقـطـع جـیـبـى بـهره برد .
البته قرآنى که انتخاب مى
شود, باید ازویژگى هاى زیر برخوردار باشد: الف ) سادگى متن و زمینه ب )
عدم ترجمه هـنگام حفظ قرآن توجه به ترجمه ما را از مسیر اصلى حفظ دورمى
سازد . بنابراین , بهتراست پیش از آغاز حفظ درباره ى ترجمه ,تفسیر اجمالى
آیات و برخى از شان نزول ها آگاهى به دست آورد .
7 - آشنایى بازبان عربى
آشـنـایى بازبان عربى و ترجمه و تفسیر اجمالى آیات , در حفظقرآن بسیار سودمند است .
به
خاطر سـپـردن کـلـمات و الفاظ, بدون توجه به معانى , کار حافظ را سخت مى
کند و سبب مى شود آیات بـه طـور صـحـیـح در ذهن جاى نگیرد . این امر چنان
مهم است که مى توان آن را مؤثرترین عامل پـیـشـرفـت در حفظ قرآن به شمار
آورد .
آشنایى بازبان عربى , آیات را دلنشین تر مى سازد و سبب علاقه و امیدوارى فزون تر حافظ مى گردد .
یاد آورى
کـسـانـى
که در اندیشه ى شرکت در مسابقات سراسرى قرآن به سرمى برند, باید درباره ى
تجوید قـرآن آگـاهـى کـافـى داشـتـه باشند . یادگیرى احکام تجوید از دو راه
امکان پذیر است : مربى و نـوارهاى قرآن . در این راستا, سفارش مى شود
علاقه مندان از همان آغاز قرآن رابا رعایت تجوید به خاطر سپارند تا هنگام
خواندن آیات لحن آنان ازویژگى احکام تجوید برخوردار باشد .
9 - نوارهاى قرآنى
حـافظان با تجربه بر
این باورند که گوش سپردن به نوارهاى قرآنى براى حفظ کتاب خدا روشـى
نـامـنـاسـب است , زیرا در این شیوه حافظ به جاى تکرار پیوسته ى آیات به
شنیدن بسنده مـى کند و حافظه را با تکرار کلمات ورزیده نمى سازد .
اگر
حافظه پیوسته به کار گرفته نشود, به تـدریـج سلول هاى مغز حالت اثر پذیرى و
ثمردهى را ازدست مى دهد و دیگر در برابر محرک ها به انـدازه ى کـافـى
حـسـاسـیت ندارد تا داده ها را بى درنگ بایگانى و حفظ کند .
رمز اصلى
حفظقرآن , تکرار الفاظ است نه شنیدن . به طور کلى ,آفات گوش سپردن به نوار
عبارت است از: 1 . تنبلى حافظه 2 . دیر به مطلوب رسیدن 3 . سستى و مستحکم
نبودن محفوظات البته گوش دادن به نوارهاى قرآنى , براى فراگیرى احکام
تجویدو بالا بردن سطح آن سودمند و در مواردى ضرورى است .