آموزش حفظ قرآن

 درس اول: فضیلت و برکات حفظ قرآن

برای پی بردن به فضیلت و اهمیت حفظ قرآن کافی است اندکی در احادیث رسیده از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) در اینباره و نیز در سیره عملی ایشان در تعامل با قرآن و اهل آن دقت کنیم. به طور کلی قرآن کریم در نگاه آن بزرگواران از جایگاهی رفیع و منزلتی ویژه برخوردار است و بالتبع مسائل مربوط به آن، از جمله «تلاوت و قرائت، تدبر و عمل به فرامین آن و آموختن و آموزاندن آن» و نیز «حفظ قرآن و در سینه داشتن آن»، مورد سفارش ایشان قرار گرفته است.

به چند نمونه از احادیث مرتبط با حفظ قرآن توجه کنید:

1ـ قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «حَمَلَةُ القُرْآنِ هُمُ المَحْفُوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المُلَبِّسونَ نُورَ اللهِ، المُعَلِّمونَ کَلامَ اللهِ. مَنْ عاداهُم فَقَدْ عادَی اللهَ و مَنْ والاهُم فَقَدْ والَی اللهَ.»:[1] حافظان قرآن مشمول رحمت خدا، در برکنندگان نور خدا و آموزگاران کلام خدایند. کسی که با آنان دوستی نماید با خدا دوستی نموده و کسی که با آنان دشمنی کند خدا را دشمن داشته است.

2ـ قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «إنَّ اَکْرَمَ العِبادِ إلَی اللهِ بَعْدَ الاَنبیاءِ العُلَماءُ ثُمّ حَمَلَةُ القُرآن. یَخْرُجونَ مِن الدُّنیا کَما یَخْرُجُ الاَنبیاء وَ یَحْشُرونَ مِنْ قُبُورِهِم مَعَ الاَنبیاءِ و یَمُرُّونَ عَلی الصِّراط مَعَ الاَنبیاءِ و یَأخُذونَ ثوابَ الاَنبیاء. فَطوبی لِطالب العِلْمِ و حامِلِ القرآنِ ممّا لَهُم عِندَ اللهِ مِن الکرامَةِ وَ الشَّرَفِ.» [2]: گرامی‌ترین بندگان بعد از انبیاء علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبیاء از دنیا می‌روند، همراه انبیاء از قبرهایشان خارج می‌شوند، به همراه انبیاء از صراط می‌گذرند و ثواب انبیاء را می‌برند. پس خوشا به حال پوینده راه علم و حافظ قرآن، به سبب کرامت و شرافتی که نزد خدا دارند.

20نکته در مورد حفظ قرآن کریم

براى حفظ قرآن روش‏هاى گوناگونى بیان و تبیین شده که هر کدام در جاى خود، داراى ویژگى‏هایى است و هر کس نیز امکان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سلیقه، شرایط شخصى و تجربه عملى خویش، داراى روش خاص و شخصى در حفظ قرآن باشد. ولى روش پیشنهادى نویسنده در این مقاله در حفظ قرآن، بر مبناى حفظ «تفکیکى» آیات، صفحات، سوره‏ها و جزءهاى قرآن و سپس بر مبناى حفظِ «ترکیبى» و تکرار آن‏ها بر اساس قسمت‏هاى «سه» تایى ـ «سه» تایى است. 1ـتوضیح این روش بدین گونه است که باید هر صفحه از قرآن را، سه آیه ـ سه آیه، و هر سوره از قرآن را، سه صفحه ـ سه صفحه، و هر جزء از قرآن را، سه سوره سه سوره تقسیم کنید.

مثلاً اگر یک صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 قرآن‏هایى که با رسم الخط «عثمان طه» است، داراى 15 آیه، یعنى آیه 14 تا 28 سوره «جن» است، باید به پنج قسمتِ «3 آیه»اى، و چنان چه یک سوره از قرآن، مانند سوره «یس» داراى حدود 6 صفحه است، باید به دو قسمتِ «3 صفحه»اى، و در صورتى که یک جزء از قرآن، مانند جزء «بیست و هشتم» داراى 9 سوره است، باید به سه قسمتِ «3 سوره»اى تقسیم نمایید.

احادیثی در مورد حفظ قرآن کریم

یامبر اکرم (ص) فرمود:

إِنَّ أکرَمَ العِبَاد إلَی الله بَعدَ الأَنبِیَاءِ العُلَمَاءُ ثُمَّ حَمَلةُ القُرآنِ یَخرُجُونَ مِنَ الدُّنیَا وَ کَمَا یَخرُجُ الأنیبَاءُ وَ یُحشَرونِ مِن قُبُورِهِم مَعَ الأنبیَاء وَ یَمُرّونَ عَلی الصِّرَاطِ مَعَ الأنبیَاءِ وَ یَأخُذُونَ ثَوَابَ الأنبِیَاءِ فَطوبَی لِطالِبِ اَلعِلِم وَ حَامِلِ القُرآنِ مِمَّا لَهُم عِندَ الله مِنَ الکَرَامَةِ

«گرامی ترین مردم نزد خداوند پس از انبیاء، علما و پس از ایشان حافظان قرآنند. همانگونه از دنیا خارج می شوند که انبیاء خارج می شوند و به همراه ایشان محشور می شوند و با ایشان از پل صراط عبور کرده و پاداششان نیز همانند پاداش انبیاء است. پس خوش به حال طالِبان علم و حاملان قرآن به سبب شرف و کرامتی که در نزد خداوند دارند».

وَ الشَّرَفِ جامع الأخبار/ ص /41.
‏

پیامبراکرم (ص) فرمود:‏

من جمع القرآن متعه الله بعقله حتی یموت.

«هر که قرآن را حفظ نماید خداوند او را تا پایان عمر از نعمت عقل بهره مند می نماید»

میزان الحکمة/ج3/ص/2523

پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: 

درجات بهشت به تعدد آیه‎های قرآن است. وقتی که صاحب قرآن وارد بهشت شود، به وی می‎گویند بخوان و بالا برو، که هر آیه‎ای را درجه‎ای است. پس برتر از درجة حافظ قرآن درجه‎ای نیست.

همه چیز در مورد حفظ

 

عوامل موثر در حفظ قرآن کریم

1 - نماز حفظ قرآن

حفظ کتاب خداوند, توفیقى است که جز به یارى آن حضرت رفیق راه انسان نمى شود .
بدین سبب , نـمـاز, دعـاو تـوسـل را ازضـروت هـاى مـسـیـر حـفـظ شمرده اند .
مرحوم طبرسى در مـکـارم الاخـلاق به دو نوع نماز حفظ اشاره کرده است :  یکى نماز تقویت هوش و حافظه و دیگرى نـمـاز حـفـظ قـرآن . دربـاره ى نماز حفظ قرآن مى گوید:  شب یا روز جمعه چهار رکعت نماز مى گزارى , در رکعت اول سوره ى حمد و یس , در رکعت دوم حمد و حم دخان , در رکعت سوم حمد و حـم سجده و در رکعت چهارم حمد و تبارک الملک .
بعداز پایان نماز, نخست خداوند را ستایش مـى کـنـى . سـپـس بـر پـیـامـبـر وخـانـدانـش درود مى فرستى و براى مؤمنان صد بار آمرزش مى طلبى .
آن گاه مى گویى : [الـلـهـم ازجـرنـى بـتـرک مـعـاصـیـک ابـدا ما ابقیتنى وارحمنى من ان اتکلف طلب مالا یعنینى وارزقـنـى حـسـن الـنـظـر فیما یرضیک عنى اللهم بدیع السموات و الارض ذاالجلال و الاکرام و الـعـزة الـلـتـى لاتـرام . یـااللّه , یـارحمن ,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تلزم قلبى حفظ کتابک الـقـرآن الـمنزل على رسولک و ترزقنى ان اتلوه على النحو الذى یرضیک عنى . اللهم بدیع السموات والارض , ذاالجلال والاکرام والعزالذى لا یرام . یااللّه ,یارحمن,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تنور بـکـتـابک بصرى و تطلق به لسانى و تفرج به قلبى و تشرح به صدرى وتستعمل به بدنى و تقوینى عـلـى ذلـک و تـعـیـننى علیه , فانه لایعین على الخیر غیرک و لایوفق له الا انت . لا حول و لا قوة باللّه العلى العظیم [.

2 - ایجاد آمادگى معنوى

وضـو گرفتن , قصد قربت و رو به قبله نشستن , علاوه بر این که خود عبادت است ,در روان حافظ تاثیر مى نهد واو را از آرامش سرشارمى سازد .

3 - بهره گیرى از سحرگاهان

تثبیت محفوظات

تثبیت محفوظات

نـگهدارى هر پدیده یى از ایجاد آن دشوارتر است . این قانون در[حفظ قرآن [ نیز جارى است .
پس از مـرحـلـه ى دشـوار حـفظ, باید دراندیشه ى مرحله ى دشوارتر تثبیت محفوظات بود .
تثبیت آیات درذهن به چند شکل زیر انجام مى پذیرد: 1- تکرار 2- گوش سپردن به نوارهاى قرآنى 3- نوشتن آیات در این میان , نیرومندترین و مؤثرترین ابزار تکرار است که در بحث آینده از آن , سخن گفته خواهد شد . شیوه ى تکرار تکرار خود به شکل هاى گوناگونى نیز تحقق مى یابد, براى مثال مى توان به سه شیوه ى زیر اشاره کرد :

1 - قرائت در نماز

قـرائت قـرآن در نمازهاى واجب و مستحب , نوعى تکرار شمرده مى شود .
در نماز واجب باید بعد از سـوره ى حـمـد یـک سـوره ى کـامل قرائت شود, ولى در نماز مستحبى بعد از حمد هر مقدار آیه خوانده شود, کافى است و نماز صحیح است .
بااجراى این روش , مى توان به تکرار محفوظات قرآنى پرداخت و آن هارا در ذهن متقن و مستحکم ساخت .

2 - تکرار انفرادى

حافظ قرآن باید روزانه بخشى از وقت خویش رابه تکرارمحفوظات اختصاص دهد . هرکس با توجه بـه حـافظه و موقعیت خویش مى تواند زمان مورد نیاز براى تکرار خود را در یابد, ولى تجربه نشان مى دهد که باید هر 10 روز یا حداکثر 30 روز به تدریج همه ى محفوظات قرآنى تکرار شود .
از آن جا که قرائت هر جزء به طورمتوسط نیم ساعت وقت مى خواهد, مى توان جدول زیر را, به عنوان روش مطمئن استقرار محفوظات در ذهن , به عاشقان قرآن ارائه داد: نوع حافظزمان لازم براى تکرار در روز کل قرآن یک ساعت و نیم 20 جزء یک ساعت 10 جزء نیم ساعت 5 جزء یک ربع نـاگـفـته نماند, مهم تلاوت قرآن است نه مرور آن در ذهن .
افزون براین , باید زمان تکرار در تمام روز تـقـسـیـم شود, براى مثال بهتر است حافظ کل قرآن زمان یک ساعت و نیم تکرار را به 3 نیم سـاعـت تـقـسـیـم کند: نیم ساعت صبح , نیم ساعت ظهر و نیم ساعت پیش از خواب شبانه .
البته مطلوب آن است که حافظ به زمان هاى یاد شده بسنده نکند و از هر فرصتى براى تکرار و استحکام محفوظاتش بهره گیرد . خداوند مى فرماید: [فاقرؤا ما تیسر من القرآن [ .هر قدر ممکن است قرآن تلاوت کنید . در پـایـان ایـن بخش , ذکر روش استاد طبلاوى در تکرار آیات , به عنوان یک الگو, سودمند به نظر مـى رسـد .
او روز جـمعه تکرار رامى آغازد و سوره هاى بقره , آل عمران و نساء را به پایان مى رساند .
روزیـکشنبه از ابتداى سوره ى یونس تا آخر نحل مى خواند و بر اساس تقسیم بندى خویش , تا پایان هفته یک بار قرآن راختم مى کند . اومى گوید : اختصاص داده ام و آن را به سرعتى بیش من براى مرور قرآن هر روز دو ساعت و نیم وقت از ترتیل تلاوت مى کنم , چرا که تلاوت با تجوید زمان بیش ترى مى طلبد .
سهم هر روز من این است که در هرنیم ساعت یک جزء بخوانم و این دو ساعت ونیم را به این طریق در روز تقسیم کرده ام که صـبح یک ساعت یعنى دو جزء, عصر یک ساعت یعنى دو جزء و هنگام خوابیدن نیز نیم ساعت یعنى یک جزء که روى هم رفته پنج جزء را قرائت مى کنم .

3 - عرضه بر دیگران

یـکـى از راه هاى تکرار محفوظات قرآنى , عرضه بر دیگران است .
حافظ قرآن هنگام عرضه به نقاط ابـهـام و ضـعـف خـود پـى مـى برد ومحفوظاتش متقن ومستحکم مى گردد . پیامبر اسلام (ص ) کـه فـصـیـح تـریـن مـردم اسـت و قـرآن را از جـبـرئیل دریافت مى کرد - در ماه رمضان هر سال محفوظاتش رابر جبرئیل عرضه مى داشت .
صحابه نیز محفوظات خویش را بر پیامبر عرضه مى کردند تا بردرستى اندوخته هاى قرآنى شان مهر تایید زنند و اطمینان یابند .
حافظ قرآن مى تواند با شرکت در محافل حفظ یا گزینش دوست به تکرار آیات بپردازد یا دست کم محفوظات خود را بر یکى از بستگان و آشنایانش عرضه کند .